Zjawisko victim culture

Typy kultur na podstawie systemów wartości

Wśród współczesnych społeczeństw można wyróżnić trzy wiodące kultury oparte na wyznawanych systemach wartości. Są to:

• Kultura winy – w kulturze tej charakterystyczne jest twierdzenie, że że jeżeli sprawca zrobi coś niemoralnego, cały ciężar winy spoczywa na nim oraz on powinien się za ten czyn wstydzić. Swoistym hamulcem jest wzbudzenie poczucia winy, które pojawi się po dokonaniu danego czynu. Przykłady: Nie wolno kraść, bo jest to nie w porządku do właściciela. Chyba nie chciałbyś, żeby to tobie coś ukradziono? Pomyśl, jak może poczuć się właściciel skradzionej rzeczy.

• Kultura wstydu – kultura ta odznacza się myśleniem, że kiedy sprawca zrobi coś niemoralnego, to hańbą okrywa się nie tylko on jako jednostka, ale również sprowadza wstyd na grupę, wewnątrz której funkcjonuje. Przykład: Jeżeli coś ukradniesz, przyniesiesz wstyd nie tylko sobie, ale też całej naszej rodzinie.

• Kultura strachu (znana również jako kultura lęku) – charakteryzuje się rozumowaniem, że najskuteczniejsza w powstrzymywaniu przed dokonywaniem niemoralnych czynów jest groźba kary bądź zemsty jako konsekwencji. W tym wypadku strach jest czynnikiem wymuszającym funkcjonowanie w przyjętych w danej społeczności normach. Przykład: Jeżeli jesteś na tyle odważny, żeby kraść, to rób to śmiało, tylko nie chciej wiedzieć, co zrobię z tobą później za te kradzieże.

Mapa przedstawiająca obszary występowania kultury winy, wstydu oraz strachu

Czym jest victim culture?

Victim culture znana również jako victimhood culture (polskie odpowiedniki: "kultura ofiarnicza", "kultura bycia ofiarą") jest pewnego rodzaju zjawiskiem społecznym polegającym na szukaniu wsparcia poprzez poszkodowaną w danym konflikcie grupę/jednostkę wśród osób trzecich. Zachowanie te przyczynia się do podniesienia statusu ofiary oraz stawianie jej na szczycie drabiny społecznej. Stoi to w opozycji do tzw. kultury wstydu oraz kultury winy. Zjawisko victim culture obejmuje również propagowanie postaw usprawiedliwiających działania prowadzące do autowiktymizacji jednostki bądź grupy społecznej.

Geneza victim culture

Campbell i Manning w swojej książce The Rise of Victimhood Culture uważają, że zjawisko victim culture wywodzi się bezpośrednio z kultury wstydu, w mniejszym stopniu z kultury winy. Stoi bowiem w sprzeczności z wartościami tych kultur jakimi są honor i jego bronienie (charakterystyczne zwłaszcza dla kultury wstydu) oraz godność osobista. Ponadto, w kulturach w których istotną rolę odgrywa honor, ofiara znajduje się na samym dole hierarchii społecznej.

Można więc określić, że kultura bycia ofiarą powstała jako pewnego rodzaju sprzeciw wobec norm społecznych panujących w zachodnim kręgu kulturowym. Poprzez odwrócenie drabiny społecznej, promuje ofiary stawiając je na jej szczycie jako jednostki, którym należy się współczucie, nawet jeżeli ich sytuacja jest wynikiem ich własnych, często destrukcyjnych działań. Victim culture nadaje ofiarom wyższy status moralny, co motywuje je do nagłaśniania skarg, co kiedyś objawiało się poprzez składanie skarg w sądach, obecnie poprzez wpisy w mediach społecznościowych.

Victim culture a zjawisko mikroagresji

Mikroagresja to zbiór subtelnych aczkolwiek szkodliwych działań wymierzonych w konkretną jednostkę bądź grupę. Działania te mogą mieć formę werbalną bądź też niewerbalną, a sprawca mikroagresji może się jej dopuszczać świadomie bądź też nie, może nie być też do końca świadomy konsekwencji tychże działań. Mikroagresja najczęściej przyjmuje formę z pozoru neutralnych komentarzy, które mogą zostać odebrane jako obraźliwe. Jednakże w kategorii mikroagresji mogą być pojmowane różnego rodzaju plakaty, naklejki czy T-shirty głoszące różne hasła bądź przedstawiające grafiki. Jako że mikroagresja jest odczuciem mocno subiektywnym, nie można wyznaczyć precyzyjnej granicy między tym, co nią jest, a co nie. Z tego powodu praktycznie każda wypowiedź może zostać uznana za mikroagresję.

Zjawisko mikroagresji powiązane jest z kulturą bycia ofiarą.

Victim culture jako forma patologii społecznej

Poprzez odwrócenie hierarchii wartości, kultura bycia ofiarą może być klasyfikowana jako zjawisko patologiczne. Niektóre kraje wdrożyły rozwiązania prawne, które sprzyjają rozpowszechnianiu kultury ofiarniczej. Wcześniejsze akty prawne, które nie miały na celu tego działania, zostały poddane reinterpretacji. Pozycja ofiary, która jest postrzegana jako prestiżowa dzięki w pewnym sensie wymuszonej ochronie z ramienia różnych instytucji, niejednokrotnie prowadzi do autowiktymizacji, która w skrajnej formie przyjmuje postać „ataku na samego siebie”. Za przykład takiego zachowania mogą posłużyć przypadki "nękania samego siebie" w Internecie, np. poprzez pisanie obraźliwych komentarzy do samego siebie z założonych przez "ofiarę" kont. Kultura ofiarnicza sprzyja tworzeniu „bezpiecznych stref” lub „stref komfortu” dla ofiar, co skutkuje osłabieniem więzi społecznych.

Częścią victimhood culture można stać się świadomie bądź też nie. Typowymi zagraniami osoby świadomie przyjmującej postawę ofiary są zwrócenie na siebie uwagi, pragnienie uznania jej cierpienia, manipulacja emocjami innych oraz obwinianie innych za własne porażki. Do kultury ofiarniczej zaliczają się również osoby, które ją promują – następuje to często w sposób nieświadomy, zwłaszcza poprzez social media.

Skutki promowania victim culture

Victim culture oraz propagowanie jej niosą za sobą negatywne skutki społecznych.

• Promowanie i normalizacja szkodliwych postaw społecznych – najdobitniejszym przykładem jest chociażby normalizowanie prostytucji jako normalnego zawodu oraz twierdzenie, że osoby zajmujące się nie powinny być stygmatyzowane przez społeczeństwo. Istotnym elementem jest również wprowadzanie neutralnych określeń na dane zjawisko – w tym przypadku nazywanie prostytucji "pracą seksualną" bądź też sexworkingiem i określanie prostytutek mianem pracowników seksualnych.

• Upowszechnienie tzw. postawy płatka śniegu (ang. "snowflake") – "snowflake" w potocznym języku angielskim oznacza bardzo wrażliwą osobę, która łatwo obrażają opinie i działania innych osób. W kontekście zjawiska victim culture postawa płatka śniegu wiąże się z tzw. "safe space'ami".

• Szerzenie tzw. postprawdy – postprawda to, najogólniej mówiąc, kreowanie opinii o danym zjawisku nie na podstawie obiektywnych faktów, ale subiektywnych uczuć i emocji. Używanie postprawdy w życiu publicznym i debatach sprowadza się gry na emocjach oraz wzbudzeniu tym sensacji.

• Tworzenie tzw. "bezpiecznych przestrzeni" – bezpieczna przestrzeń (ang. "safe space") to przestrzeń w realnym świecie bądź w Internecie, której założeniem jest zapewnienie komfortu wszystkim osobom w niej przebywającym. Bezpieczne przestrzenie starają się ograniczyć do minimum kontakt z negatywnymi bodźcami mogącymi wywołać dyskomfort. Społeczności w safe space'ach zapewniają również bezkrytyczne wsparcie swoim członkom. Ludzie skupieni w takich "bańkach" nie są odporni na jakąkolwiek krytykę w ich kierunku, oczekują nieustannego wsparcia i pochwał nawet wtedy, kiedy robią coś źle. "Bezpieczne przestrzenie" sprzężone są z tzw. "płatkami śniegu".

• Wprowadzanie cenzury oraz autocenzura.

• Upowszechnianie tzw. "kultury wykluczenia" (ang. "cancel culture") – kultura wykluczenia to zjawisko często określane mianem współczesnego ostracyzmu. Polega ona na tym, że na podstawie jednej wypowiedzi, postu w social mediach czy też poglądów lub działań, dyskredytuje się kogoś wraz z dorobkiem w danej dziedzinie. Osoba, która została wykluczona (czy też scancelowana), jest odsuwana od publicznych wystąpień, ograniczana do maksimum jest współpraca z nią. Innym źródłem cancel culture jest poprawność polityczna.

Materiały video

• Kultura bycia ofiarą

• Pokolenie płatków śniegu